حتی در سایه ابهام‌‌‌های اقتصادی و تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک، جهان در آستانه یک رکورد تازه در سرمایه‌گذاری انرژی قرار دارد. طبق تازه‌‌‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، انتظار می‌رود مجموع سرمایه‌گذاری جهانی در بخش انرژی در سال ۲۰۲۵ به رقم بی‌‌‌سابقه ۳.۳ تریلیون دلار برسد...
نکته قابل‌‌‌توجه این است که بخش اعظم این سرمایه‌گذاری به سمت انرژیهای پاک مانند خورشیدی، هسته‌‌‌ای و فناوری‌‌‌های ذخیره‌‌‌سازی هدایت می‌شود ؛ نشانه‌‌‌ای آشکار از شتاب گرفتن گذار جهانی از سوخت‌‌‌های فسیلی به سمت منابع پایدارتر و کم‌‌‌کربن. این تحول نه‌‌‌تنها آینده انرژی، بلکه موازنه‌‌‌های اقتصادی، صنعتی و زیست‌‌‌محیطی جهان را نیز تحت‌‌‌تاثیر قرار خواهد داد. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده که در سال ۲۰۲۵، حجم سرمایه‌گذاری جهانی بخش انرژی به رکورد بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای معادل ۳.۳تریلیون دلار (حدود ۳تریلیون یورو) خواهد رسید ؛ رقمی فراتر از هر سال گذشته. جذاب‌‌‌ترین نکته این گزارش، افزایش چشمگیر سرمایه‌گذاری در انرژی پاک - شامل انرژیهای تجدیدپذیر، هسته‌‌‌ای و ذخیره‌‌‌سازی انرژی - با حدود ۲.۲تریلیون دلار، یعنی دو برابر هزینه مصروف سوخت‌‌‌های فسیلی است. این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که ابهام‌‌‌های اقتصادی و تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک در جریان بوده و برخی سرمایه‌گذاران رویکرد محافظه‌‌‌کارانه‌‌‌ای در پیش گرفته‌‌‌اند، اما پروژه‌‌‌های موجود همچنان با بودجه کافی همراه هستند. خورشید و باتری؛ محورهای اصلی رشد خورشید و باتری در حال تبدیل شدن به دو محور اصلی رشد در عرصه سرمایه‌گذاری‌‌‌های جهانی انرژی هستند؛ تحولاتی که نقش مهمی در آینده پایداری زیست‌‌‌محیطی و امنیت انرژی ایفا می‌کنند. بخش عمده‌‌‌ای از سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی پاک در سال ۲۰۲۵به فناوری‌‌‌های خورشیدی و ذخیره‌‌‌سازی انرژی از طریق باتری‌‌‌ها اختصاص خواهد یافت. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی خورشیدی با رقمی نزدیک به ۴۵۰میلیارد دلار پیش‌بینی شده که آن را به بزرگ‌ترین گیرنده سرمایه در بین فناوری‌‌‌های انرژی پاک تبدیل می‌کند. این در حالی است که فناوری‌‌‌های ذخیره‌‌‌سازی باتری نیز با شتابی فزاینده در حال تکامل هستند؛ به‌‌‌ویژه به‌‌‌عنوان راه‌‌‌حلی برای جبران نوسانات تولید در منابع تجدیدپذیر مانند خورشید و باد. پیش‌بینی می‌شود سرمایه‌گذاری در این بخش در سال‌جاری به حدود ۶۶میلیارد دلار برسد؛ رشدی قابل‌‌‌توجه که اهمیت فزاینده ذخیره‌‌‌سازی انرژی در تضمین پایداری و انعطاف‌‌‌پذیری شبکه‌‌‌های برق را نشان می‌دهد. افزایش سرمایه‌گذاری در این دو حوزه نه‌‌‌تنها نشان‌‌‌دهنده تمایل جهانی به گذار انرژی پاک است، بلکه نقش کلیدی در تثبیت عملکرد شبکه‌‌‌های برق، کاهش وابستگی به سوخت‌‌‌های فسیلی و مدیریت نوسانات تولید و تقاضا در سیستم‌های الکتریسیته ایفا می‌کند. غیاب تقاضا در نفت و گاز در نقطه مقابل رشد پرشتاب انرژیهای پاک، بخش انرژیهای فسیلی با افتی معنادار در سرمایه‌گذاری مواجه شده است؛ روندی که از تغییر جهت تدریجی بازار جهانی انرژی حکایت دارد. برای نخستین بار از زمان همه‌گیری کووید-۱۹، سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نفت و گاز کاهش خواهد یافت و برآوردها حاکی از افت ۶درصدی در این حوزه است. این عقب‌‌‌نشینی را می‌توان به چند عامل کلیدی نسبت داد: نخست، کاهش محسوس قیمت جهانی نفت که باعث کاهش جذابیت اقتصادی پروژه‌‌‌های جدید شده است؛ دوم، چشم‌‌‌انداز نه‌‌‌چندان قوی تقاضا در بازارهای جهانی، به‌‌‌ویژه در کشورهای صنعتی که به‌‌‌سرعت در حال گذار به سمت انرژیهای تجدیدپذیر هستند؛ و سوم، نگرانی‌های بلندمدت درباره آینده بازار نفت که باعث شده برخی از بازیگران کلیدی، از جمله تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا، اقدام به کاهش ۱۰درصدی بودجه‌‌‌های سرمایه‌گذاری خود کنند. این مجموعه عوامل، نشان از دوران گذار دشواری دارد که سوخت‌‌‌های فسیلی در آن با افول تدریجی جایگاه خود روبه‌‌‌رو هستند؛ وضعیتی که ممکن است در سال‌های آینده به تغییرات بنیادی در الگوی تولید و مصرف انرژی جهان بینجامد. ضعف در شبکه انتقال؛ تهدید امنیت انرژی اگرچه سرمایه‌گذاری در تولید انرژی رشد چشمگیری داشته، اما بخش زیرساخت‌‌‌ها — خصوصا شبکه‌‌‌های انتقال برق — با بحران مواجه شده است. IEA هشدار داده که سالانه تنها حدود ۴۰۰میلیارد دلار صرف توسعه شبکه می‌شود — رقمی کمتر از هزینه‌‌‌های تولید و برقی‌‌‌سازی. برای حفظ امنیت شبکه برق و پایداری جریان انرژی، لازم است که تا اوایل دهه ۲۰۳۰، میزان سرمایه‌گذاری در شبکه انتقال برق تقریبا با سرمایه‌گذاری در تولید برق برابر شود؛ اما این هدف به‌‌‌دلیل بوروکراسی اداری و کمبود تجهیزاتی مثل ترانسفورماتورها و کابل‌‌‌ها با مانع روبه‌‌‌رو شده است. نقش ژئوپلیتیک و نابرابری مناطق سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی در سطح جهان با نابرابری قابل‌توجهی همراه است، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که اختلاف میان کشورهای توسعه‌‌‌یافته و در حال توسعه به یکی از محورهای اصلی تحلیل‌‌‌ها در گزارش‌‌‌های بین‌المللی تبدیل شده است. در حالی که چین با اختصاص بیش از یک‌‌‌سوم کل سرمایه‌گذاری در انرژی پاک جهان، پیشتاز این مسیر محسوب می‌شود و سهمی تعیین‌‌‌کننده در تحولات ساختاری بازار جهانی انرژی دارد، بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه، به‌‌‌ویژه در خارج از چین، همچنان با موانع جدی در جذب منابع مالی روبه‌‌‌رو هستند. این کشورها به دلیل نرخ بالای بازپرداخت و ریسک‌‌‌های سیاسی، در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران بین‌المللی ناکام مانده‌‌‌اند و نتوانسته‌‌‌اند پروژه‌‌‌های زیرساختی قابل‌توجهی را در حوزه انرژی پاک به سرانجام برسانند. در این میان، منابع مالی بین‌المللی توسعه‌‌‌ای نیز نقش چندان فعالی ایفا نکرده‌‌‌اند و کمک‌‌‌های محدودی ارائه داده‌‌‌اند؛ از این‌‌‌رو، ضرورت دارد تا بخش خصوصی به‌‌‌صورت جدی‌‌‌تری وارد میدان شود و با افزایش شفافیت مالی، مسیر را برای سرمایه‌گذاری پایدار هموار کند. پیامدهای این وضعیت در چند سطح قابل ارزیابی است. نخست، موجی از انتقال انرژی به سمت منابع پاک در حال شکل‌‌‌گیری است که با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری در انرژیهای پاک اکنون دو برابر میزان سرمایه‌گذاری در سوخت‌‌‌های فسیلی است، می‌تواند زمینه‌‌‌ساز گذار سریع‌‌‌تر به سوی جهانی کم‌‌‌کربن شود. دوم، رقابت فشرده‌‌‌ای میان کشورها برای دستیابی به فناوری‌‌‌های نو و منابع فنی و مالی شکل گرفته است. کشورهایی مانند چین با تمرکز بر توسعه داخلی و صادرات تکنولوژی‌‌‌های سبز در حال تثبیت جایگاه خود به‌‌‌عنوان رهبران آینده بازار انرژی هستند، در حالی که کشورهای در حال توسعه همچنان از این رقابت جا مانده‌‌‌اند. در همین حال، توسعه کند زیرساخت‌‌‌های انتقال برق، به‌‌‌ویژه در کشورهای با تقاضای رو به رشد، به چالشی جدی تبدیل شده که می‌تواند در آینده‌‌‌ای نزدیک به خاموشی‌‌‌های گسترده یا کاهش فشار شبکه منجر شود. برای جلوگیری از این بحران، باید سرمایه‌گذاری در شبکه‌‌‌های انتقال و توزیع برق به سطحی هم‌‌‌تراز با تولید افزایش یابد. از منظر اقلیمی نیز، شکاف موجود میان سرمایه‌گذاری‌‌‌های کنونی و اهداف توافق‌نامه پاریس یا مصوبات نشست COP۲۸کاملا محسوس است. دستیابی به اهداف تعیین‌‌‌شده نیازمند دست‌‌‌کم دو برابر شدن میزان سرمایه‌گذاری در تولید انرژی پاک تا سال ۲۰۳۰است. همچنین باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌هایی مانند شبکه و باتری نیز طی چهار سال آینده باید رشدی چشمگیر داشته باشد تا پاسخگوی افزایش تولید از منابع تجدیدپذیر باشد. در نهایت، این موج سرمایه‌گذاری، فرصت بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای برای توسعه نیروی کار تخصصی و ارتقای توان فنی در بسیاری از کشورها به‌‌‌ویژه کشورهای کم‌‌‌درآمد فراهم می‌‌‌آورد. رشد سریع پروژه‌‌‌های خورشیدی، باتری و شبکه می‌تواند به خلق فرصت‌‌‌های شغلی گسترده و انتقال دانش فنی در سطح بین‌المللی منجر شود؛ به‌‌‌ویژه اگر این کشورها بتوانند با تدوین سیاست‌‌‌های هوشمندانه، بخشی از زنجیره ارزش فناوری‌‌‌های پاک را در داخل کشور توسعه دهند و از وابستگی به واردات بکاهند. به گزارش دنیای اقتصاد،سرمایه‌گذاری ۳.۳تریلیون دلاری پیش‌‌‌روی جهان در سال ۲۰۲۵، نشانی روشن از تغییر بنیادی در ساختار بازار انرژی است؛ نکته‌‌‌ای تاریخی که از ژئوپلیتیک جنگ نفت به سمت اقتصاد سبز جابه‌‌‌جا می‌شود. هر چند سوخت‌‌‌های فسیلی هنوز سهمی قابل‌‌‌توجه در تولید انرژی دارند، بی‌‌‌شک مسیر به سمت منابع پاک در حال تسریع است. با این حال، برای اینکه گذار به انرژی پاک موفقیت‌‌‌آمیز باشد، نیاز به همکاری جهانی، اصلاح قوانین، توسعه زیرساخت‌‌‌ها و تامین مالی از سوی دولت و بخش خصوصی داریم؛ در غیر‌این صورت، حتی با این حجم بالای سرمایه‌گذاری فعلی، ممکن است آینده نامطمئن و ناپایداری در انتظارمان باشد.
